Gün içerisinde birçok davranış sergiliyor ve birçok duygu durumuna maruz kalıyoruz. Hissettiğimiz bu duygular hayatımızı olumlu ya da olumsuz şekilde etkileyebiliyor. Korkularda çoğu kez olumsuz yönden etkileyen duygular olarak değerlendiriliyor. Tipik olarak bahsetmek gerekirse korku, dışarıdan gelen herhangi bir tehlikeye karşı verdiğimiz tepkidir. Fobi de bir çeşit korkudur. Fobisi bulunan insanlara fobik de denilebilir. Daha detaylı incelenirse beynin birçok duygu oluşumundan sorumlu olan amigdalanın korkudan da sorumlu olduğu belirtilmektedir. Bazı klinik vakalarda amigdala bölgesi yeterince gelişmemiş kişilerin belli bir tehlike karşısında korku duygusu yaşamadığı bilinmektedir.
Fobinin Sebebi
Erken yaşlarda herhangi bir tetikleyici travma ya da basit bir davranış ile başlayabilen bir durumdur. Aynı zamanda fobi öğrenilen bir davranıştır. Örneğin aynı evde kediden korkan bir annenin ileriki zamanlarda çocuğunun da kediden korkması muhtemeldir.
Yetişkinlikte görülen fobilerin oluşumunda ise yaşanılan olay ya da kalıtımsal özelliklerin etkisi daha fazladır. Fobilerin gelişiminde kalıtımın ve beyindeki kimyasal değişiminde etkili olduğu bilinmektedir. Erkeklere oranla kadınlarda özgül fobinin daha sık görüldüğü bilinmektedir.
Fobinin Türleri
Temel olarak iki kategoride değerlendirilen fobiler özgül fobi ve karmaşık fobiler olarak adlandırılır. Özgül fobilerde açıkça görülen bir nesne ve durum belirgin şekilde mevcuttur. Bunlar hayvan korkusu, uçak korkusu, yükseklik vb. gibi korkulardır. Kişi korkusunun aşırı olduğunun farkındadır.
Karmaşık fobiler ise kişinin korkusu tek bir nesneye yönelik değil, bundan farklı birçok nesneye yönelttiği korkulardır.
Agorafobi (Açık Alan Korkusu): Kişi kolayca kaçamayacağını düşündüğü alanlarda yoğun bir kaygı ve korku hisseder. Buna yönelik olarak rahat olmadığını düşündüğü yerlerden kaçınmaya başlar. Agorafobide alışveriş merkezi, sinema, toplu taşıma araçlarından kaçma eğilimi belirgindir.
Sosyal Fobi: Kişinin belirli sosyal alanlarda kendini kaygılı hissetmesi durumudur. Tüm dikkatlerin üzerinde olduğunu düşündüğü alanlara girmekten kaçınır. Kalabalık ortamlarda kendini rahat hissedemez ve bu gibi durumlarda yoğun bir kaygı geliştirir. Başkalarının önünde sunum yapma, toplantıya katılma, konferans verme düşüncesi onun için diğerleri tarafınca olumsuz değerlendirileceği anlamına geldiği için bu gibi durumlardan kaçınır.
Bunlar dışında ilginç fobiler de mevcuttur.
Pediofobi: Oyuncak bebeklerden korkmak ile ifade edilebilir. İnsan yüzüne fazlaca benzeyen bebekler kimi insanlarda korku duygusu oluşturabiliyor.
Jinofobi: Kadınlardan korkma ile açıklanan bu fobi genelde erken yaşta anne, kız kardeş, öğretmenden görülen kötü davranış sonrası gelişebiliyor.
Klostrofobi: Günümüzde oldukça sık karşılaşılan fobidir. Kişi kapalı alanlardan ve nefes alamayacağını düşündüğü basık mekanlardan korkar.
Neophobia: Yeni olan her şeyden korkma ile ifade edilir. Yeni olan her şeyden korkan kişilerin gerekçesi onun belirsiz ve bilinmeyen olmasından dolayıdır. Daha çok yaşlılarda karşılaşılır.
Ombropobia: Yağmurdan korkma olarak adlandırılır. Yağmur bu kişiler için huzursuzluk sembolüdür.
Pogonofobi: Sakaldan ve sakallı kişilerden korkmak demektir.
Tripofobi: Delikli nesnelerden korkmaktır.
Fobinin Belirtileri
Korku nesnesiyle karşı karşıya kalındığında ortaya çıkan belirtiler kişiyi içinde bulunulması zor duruma sokar ve fizyolojik olarak bunu bedeninde hissederler. Kişide panik atak halinde ortaya çıkan belirtilerin büyük bir kısmı fobi durumlarında da görülebilir.
- Ağız kuruluğu
- Çarpıntı, terleme
- Titreme
- Nefes darlığı
- Mide bulantısı
- Soğuk terleme
- Bayılma vb. belirtiler görülebilir.
Fobinin Tedavisi
Fobilerin tedavisinde farmakoterapi ve psikoterapi birlikte kullanılabilir. Bilişsel Davranışçı Terapi tekniği bunların başında gelir. Bununla birlikte exposure tekniği dediğimiz maruz bırakma yöntemi kullanılır. Korku duyduğu nesne ile aşamalı olarak yüzleştirilir ve bu korku seviyesinin giderek azalması beklenir. Kişinin durumuna göre psikoterapi tek başına yeterli görülebilir fakat yapılan çalışmalar ilaç ve terapinin daha etkili sonuçlar verdiği yönündedir. Özgül fobilerde ilaç tedavisi çok nadir kullanılır. Daha çok konunun kaynağına odaklanılır.
Farmakolojide seçici serotanin geri alım inhibitörleri (SSRI) en sık kullanılan ilaçlardır. Belirtilerde iyileşmenin olması 3 ayı bulabilir. İlacın erken dönemde kesilmesi fobinin tekrar alevlenme dönemine girmesine sebep olabilir.