Kişinin kendisine en çok tekrarladığı cümlelerden bazıları:
- Hep aynı kişi beni bulur.
- En kötü olay her zaman beni bulur.
- Neden doğrusunu yapamıyorum.
- Şans hiç benden yana olmaz.
gibi cümleler aslında erken dönemde oluşan şemalardan ve kişinin bunun farkında olmayıp değişim gösterememesinden kaynaklanır.
“Şema” kelime anlamı olarak bir düşüncenin, duygunun ve davranışın gerçekleşmesinde altta yatan uyaranın ne olduğunu gösteren zihinsel yapıdır.
Şemalar erken (çocukluk) dönemlerden başlayarak öncelikli olarak bakımverenler ve yaş aldıkça diğer kişilerinde etkisiyle oluşan kalıplardır.
Kişi hayatta kalabilmek için belli şemalar geliştirir, bunlar olumlu şemalarda olabilir olumsuz şemalarda olabilir, ancak bir olaya karşı bir kez şema geliştirince değişimlemesi zor olur. Özellikle uyum bozucu olarak olumsuz şemalar gelişince bütün hayatı etkileyen bir duruma dönüşür.
Şemalar Neden Oluşur?
Hayatın ilk dönemlerinden itibaren bir duruma karşı engellenmek, yoğun olarak iyi durumlarla karşılaşmak, bir travma yaşamak ve özdeşim kurmak şema oluşumunda etkilidir.
Her duruma karşı farklı şemalar gelişebilir, yapılan araştırmalar ve çalışmalar sonucu Young şemaları 5 temel alan ve her birine ait alt alanlarda toplamıştır. Bunlar:
- Kopukluk ve Reddedilmişlik Alanı
- Terk Edilme Şeması
- Kuşkuculuk Kötüye Kullanma Şeması
- Duygusal Yoksunluk Şeması
- Kusurluluk – Utanç Şeması
- Sosyal İzolasyon – Yabancılaşma Şeması
- Zedelenmiş Özerklik Alanı
- Bağımlılık Yetersizlik Şeması
- Dayanıksızlık Şeması
- Gelişmemiş Benlik Şeması
- Başarısızlık Şeması
- Zedelenmiş Sınırlar Alanı
- Büyüklenmecilik Şeması
- Yetersiz Öz Denetim Şeması
- Diğerine Yönelimlilik Alanı
- Boğun Eğme Şeması
- Kendini Feda Etme Şeması
- Onay Arama Şeması
- Aşırı Tetikte Olma ve Ketleme Şema Alanı
- Karamsarlık Şeması
- Cezalandırılma Şeması
- Duygusal Ketleme (Durdurma) Şeması
- Yüksek Standartlar ve Aşırı Eleştirme Şeması
Bu şemalar bizim şu anki davranışlarımızda rol oynar. Örneğin 5 yaşındaki bir çocuğun ebeveyni veya bakımvereniyle birlikte yaptığı bir pastada çocuğun kendi başına yanlış bir malzeme eklemesi ya da yanlış bir işlem uygulaması sonucu gördüğü olumsuz tepkiden kaynaklı olarak bir sonraki pasta yapımı ya da başka bir eylemde kendi başına bir adım atmaktan korkar ve ebeveyn/bakımveren yönlendirmesine göre hareket eder kontrolü büyüğüne bırakır.
Burada çocuk “Boyun Eğme” şeması geliştirir ve ters tepki görme, sevilmeme korkusuyla kontrolü çoğu zaman bir diğerine bırakır. Aynı çocuk yetişkinlik döneminde oluşturduğu bu şemadan kaynaklı olarak özelikle ilişkilerinde geri planda kalan, karşı tarafın üstünlüğüne teslim olan, ne söylenirse kabul eden bir bireye dönüşür. Çünkü kişi karşı tarafa olumsuz bir cümle söylerse veya istemediği bir davranışı yaparsa, kendisinin olumsuz bir tepki göreceği ya da kendisinden uzaklaşılacağı korkusuna kapılıp üstünlüğü karşı tarafa bırakır.
Şemalar Nasıl Tedavi Edilir?
Öncelikle kişinin hangi durumlar karşısında nasıl düşündüğü, nasıl hissettiği, nasıl davrandığı tespit edilmelidir.
Yaygın olarak kullanılan Şema terapide “uyum bozucu şemalar” üzerine çalışılır. Kişinin hayatını, işlevselliğini etkileyen şemalar bu yaklaşımla çözümlenir.
