Tuvalet eğitimi; çocuğun uyku ve uyanıklık durumunda dışkı ve idrar kontrolünü kazanması, yardım ve hatırlatma olmadan tuvaletinin geldiğini fark etmesi ve tuvalet ihtiyacını gidermesidir. Tuvalet eğitimi, erken çocukluk döneminin önemli gelişimsel görevlerinden birisi olup, çocuğun bağımsızlık içeren davranışlarındandır. Çocuk için öğrenmesi bir hayli karmaşık çeşitli basamaklardan oluşur bu eğitim: tuvalete gitme, soyunma, uygun süre oturma, temizlenme, giyinme gibi. Bunların öğretilebilmesi için çocuğun belirli olgunluğa erişmesi ve gönüllü olarak katılımı gereklidir.
Tuvalet Eğitimine Ne Zaman Başlanmalı?
Tuvalet eğitimine ne zaman başlanacağı konusunda her çocuk için geçerli bir tarih yoktur. Bu beceriye ulaşma hızı çocuktan çocuğa farklılık gösterir. Tuvalet eğitimi belirli bir olgunluk sonucu oluşur. Çocuğun mesane kontrolünün yeterince gelişmiş olmasının yanında bedensel ve zihinsel gelişimi açısından da hazır olması önemlidir. Sifinkter kasların istemli kontrolü genellikle çocuk yürümeye başladıktan sonra 18-24. aylar arasında sağlanır. Tuvalet eğitiminin başlanacağı dönem de genellikle 18-24 ay aralığıdır. Bu dönem çocuğun kendini fark ettiği dönemdir.
Çocuk Odaklı Tuvalet Eğitimi Metodu
Brazelton’un çocuk-odaklı eğitim metodu, Amerikan Pediyatri Akademisi ve Kanada Pediyatri Topluluğu’nun önerdiği tuvalet eğitimi yöntemidir. Brazelton metodunda eğitime başlamadan önce çocuğun tuvalet eğitimine hazır olduğuna dair işaretler veriyor olması önemlidir. Konuşmaya ve tuvalet eğitimi ile ilgili kelimelere hakim olması beklenmelidir. Çocuk, yürüyerek oturağa ulaşabilecek kadar motor gelişimini tamamlamış olmalıdır. Sabah bezlerin kuru olması da bir işarettir. Tuvalet eğitimi yavaşça ilerlemeli ve herhangi bir kesintiye uğrama durumunda ebeveynler çocuğu desteklemeli, onun hatası olmadığını ifade etmelidir. Brazelton’a göre baskı ve cezalandırma, süreci uzatmakta ve ileri dönem komplikasyonları arttırmaktadır. Genellikle 18. aydan sonra başlanan eğitimde olumlu terimler kullanılarak başarı ödüllendirilir.
Normal Gelişen Çocuklarda Tuvalet Eğitimine Hazır Olma İşaretleri
- Basit direktifleri takip etmesi
- Bağımsızlık gösterebilmesi ve “hayır’’ diyebilmesi
- Düzenli ve tahmin edilebilir bağırsak hareketlerinin olması
- Anne babayı taklit etmesi
- Kendi başına giysileri çıkarıp/giyebilmesi
- Oturağı kullanmaya ilgili olması
- 2 saat boyunca altının kuru kalabilmesi ve ıslak alt bezinin azalması
- Yürüme, oturma ve çömelme gibi kaba motor becerilerin gelişmesi
- Boşaltım gereksinimini sözlü ya da sözlü olmayan iletişim yöntemleri ile anlatabilmesi
- Kirli alt bezinden rahatsız olması ve hemen değişmesini istemesi
Tuvalet Eğitimi Nasıl Verilir?
Tuvalet eğitimine başlamadan önce çocuğun idrar ve dışkının tuvalete yapıldığını ebeveynlerinden görmesi, bunun normal olduğunu fark etmesi gerekir. Çocuğun öncelikle giyinik olarak oturağa oturtulması sağlanır. Oturak herhangi bir odada çocuğun alışması için kullanılır. Oturduğu sürede kitap okunabilir ya da çocukla konuşulabilir. Her tuvalet denemesinde çocuğu ödüllendirmek ya da başarısını kutlamak önemlidir. 1-2 hafta giyinik biçimde oturma sonrasında bez çıkarılarak oturma denenir. Çocuk hazır değilse veya istemiyorsa ısrar edilmemelidir. Çocuğun kendine güveni gelmeye başlayınca bezi çıkartılarak dolaşmasına izin verilir ve oturak yakınında tutulur. Kendi başına kullanması için cesaretlendirilir ve nazikçe ikna edici kelimeler kullanılabilir. Bu basamakları öğrendikten sonra alıştırma külotlarına geçilebilir ve nasıl giyilip çıkarılacağı çocuğa gösterilir.
Tuvalet Eğitimi Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar
Tuvalet eğitimine başladıktan sonra çocuğa kesinlikle bez takılmamalıdır. Eğer bez gündüz çıkarılıp gece takılırsa çocuk idrarını ne zaman tutup ne zaman bırakacağı konusunda kararsızlık yaşar.
Bazı çocuklar için tuvalete oturmak korkutucu olabilir. Yapmanız gereken ona seçenek sunmaktır: “İstersen tuvalete yapabilirsin, istersen lazımlığa. İstersen giysilerinle otur önce” gibi cümlelerle kontrolün onda olduğunu göstermek önemlidir. Ayrıca tuvalete oturan çocukların ayaklarının yere deyiyor olması önemli bir noktadır.
Gözlem çocuklar için yeti kazanmada önemli bir yoldur. Oyuncaklar aracılığıyla tuvalet eğitimi verilebilir. Oyuncak karakterin kıyafetini çıkarması, tuvalete oturması, tuvalet ihtiyacını gidermesi, temizlenmesi gibi aşamaların oyun yoluyla ön provası yapılabilir.
Çocuk bezini kirlettiğinde onun göreceği şekilde bezdeki dışkı oturağa boşaltılmalıdır. Bu durumlarda anlayışlı ve destekleyici olmak gerekir. Kesinlikle ‘’Bebek gibi altını mı ıslatıyorsun’’ gibi söylemlerden uzak durulmalıdır. Onun yerine ‘’ Bir dahaki sefere lazımlığa ya da tuvalete yaparsın, sorun değil’’ gibi onu cesaretlendirici cümleler kurulmalıdır.
Çocuk oturağa oturma konusunda rahatlayana kadar giyinik olarak oturağa oturtulabilir. Sonrasında kullanımda kolaylık sağlayacak kıyafetler tercih edilmelidir.
Cezalandırma, utandırma ya da zorlama kullanılmamalı aksine eğitim, olumlu, tehdit etmeyen ve doğal bir şekilde sürdürülmelidir.
Çocuğun aile üyeleri tuvalete giderken eşlik etmesi cesaretlendirilir. Dışkı hakkında olumsuz yorumlar yapmaktan ya da çocuğu eleştirmekten kaçınılmalıdır.
Çocuğun oturağı kullanması kendi isteğine bırakılır, ilgi göstermeye başladıktan sonra çocuk anne/babasını veya kardeşlerini taklit etmek ister, tuvaletini yaparken haber verir. Tuvaletini yapmak için lazımlığa ya da tuvalete gider, pantolonunu kendi başına çıkarabilir ve “Kendi başıma yaptım” demekten hoşlanır. Bu durumlarda mutlaka başarı tebrik edilmeli ya da davranış ödüllendirilmelidir.
Tuvalet eğitimini çocukla ilgilenen tek bir kişinin vermesi daha yararlı olur. Eğitimi veren kişinin değişmesi, çocuğa yaklaşımın, tuvaletin kullanılan terimlerin değişmesine neden olur. Bu durum çocuğun kafasını karıştırır.
Çocuğun mahremiyetine özen gösterilmelidir.
Tuvalet Eğitimi Ne Zaman Verilmelidir?
Tuvalet eğitimi genellikle ilkbahar ve yaz aylarında yani havanın sıcak olduğu zamanlarda verilirse kısa zamanda başarıya ulaşır, anneler daha rahat olur, çocuğun altı açılınca üşüteceği hastalanacağı korkusu olmaz. Yazın havaların sıcak olması nedeniyle vücuttaki suyun bir kısmı terle atılır, çocuğun idrar torbası onu zorlayacak kadar dolmayabilir.
Kaynakça
DENİZ, Ç. ( 2018). Tuvalet Eğitimi Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar. G.O.P. Taksim E.A.H., 59-64.
Eren, D. T. (2014). Sağlıklı Çocuklarda Tuvalet Eğitimi. Turkish Family Physician.
ÖZKUL, E. (2017). Tuvalet eğitimi tamamlanmış çocukların, dışkı-idrar kontrolü ve tuvalet becerisi kazanmalarını etkileyen faktörlerin ve etkilerinin incelenmesi. İstanbul.
