Dışa atım bozuklukları, aile ve çocuğun yaşam kalitesini negatif şekilde etkileyerek en çok karşılaşılan problemler içinde yer almaktadır. Bu problemler enkopresiz (dışkı kaçırma) ve enürezis (idrar kaçırma) şeklinde iki ana başlıkta toplanmaktadır. Yaş ilerledikçe problemlerin yaygınlığı ise düşüş göstermektedir.
Enkopresiz (Dışkı Kaçırma)
Bu durumda çocuk, devamlı olarak dışkısını uygunsuz yerlere (odasına, kıyafetlerinin üzerine vb.) yapar. DSM-5’de dört yaşından büyük çocuklarda, en az üç ay süreyle, ayda en az bir kez görülmesi sonucunda bir hastalık olarak değerlendirilmektedir. Enkopresiz tanısı koyulması için medikal bir hastalığın veya bir maddenin etkileri sonucunda gözlenmediğinin bilinmesi gerekmektedir. Az sıvı tüketen, sürekli dışarıdan yiyen ve düzensiz beslenerek kabız olan çocuklarda enkopresiz oluşma olasılığı daha fazladır. Doğuştan itibaren problem görülüyorsa birincil (primer) enkopresiz, bir olay neticesinde (kardeş doğumu, göç, aileden ayrı kalma vb.) ortaya çıkıyor ise ikincil (sekonder) enkopresiz şeklinde incelenmektedir. Enkopresiz, erkek çocuklarında kız çocuklarından daha fazla görülür. Bu çocuklar, akranları tarafından dışlandıkları için normal çocuklara göre daha utangaç bir karakter yapısına sahip olmaktadır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, davranım bozukluğu ve anksiyete bozuklukları enkopresize sıkça eşlik eden bozukluklar arasındadır.
Dışkı Kaçırma Nedenleri
- Tuvalet eğitiminin verilmemesi ya da erken yaşta verilmesi.
- Tuvalet eğitimini veren ebeveynin aşırı kontrolcü ve katı olması.
- Tuvaletten tiksinme, korkma.
- Yanlış aile tutumları.
- Aile içi travmatik durumlar.
- Fizyolojik faktörler.
Enürezis (İdrar Kaçırma)
Çocuğun tekrarlayıcı şekilde gece yatağına veya gündüz kıyafetlerine idrar kaçırması durumudur. Çocuklar 2-3 yaş dönemlerinde mesaneyi kontrol etmeyi öğrenmeye başlarlar. 3-4 yaş dönemlerinde ise gece mesane kontrolünü tamamlamaları beklenir. DSM-5’ göre çocuğun beş yaşından büyük ve üç ay süresince haftada iki kez idrar kaçırma durumun gözlenmesi neticesinde bir hastalık olarak değerlendirilmektedir. Bu değerlendirme süresince bir maddenin ya da tıbbi bir hastalığın etkilerine bağlı kalınmadığından emin olunması gerekmektedir. Yalnızca gece uyurken idrar kaçıran çocuklar Enürezis Nokturna, gündüz idrar kaçıran çocuklar ise Enürezis Diurna şeklinde ifade edilir. Enürezis Kontinuum ifadesi ise gece ve gündüz idrarını kaçıran çocuklar için kullanılır. Gece idrar kaçırma gündüz idrar kaçırmaya göre 3 kat daha fazla görülmektedir. Enürezis Nokturna Problemin görülme zamanı ve ilerleyişine göre; doğumdan beri çocuğun idrar kontrolünü edinemediği konumlar da birincil (primer), kuru olunan sürecin 6 aydan çok olup sonrasında birdenbire idrar kaçırmanın görülmesi olarak ikincil (sekonder) şeklinde ikiye ayrılır. Enürezis Nokturnalı çocukların ebeveynlerinin geçmişinde mutlaka altını ıslatma hikâyesi bulunmaktadır.
İdrar Kaçırma Nedenleri
- Aile düzenindeki değişiklikler (ebeveyn kaybı, boşanma, göç, kardeş doğumu).
- Uyku bozuklukları. Uykusu derin olan çocuklar uyanmakta zorlandıkları için idrar kaçırabilirler.
- Yanlış tuvalet eğitimi.
- Yanlış ve yetersiz aile tutumları.
- Genetik sebepler.
- Mesane ile ilişkili faktörler.
Ebeveynlere Öneriler
- Akşam yenilen yemekler çocuğu susatmayacak biçimde hazırlanmalıdır.
- Sindirimi kolay olan besinler yemeklerde tercih edilmelidir.
- Uyumadan önce çok fazla sıvı gıdalar tüketilmemeli, yatağa girmeden önce mutlaka çocuğun tuvalete gitmesi sağlanmalıdır.
- Bir takvim oluşturularak önceki kuru veya ıslak günlerle alakalı kayıt tutulmalıdır.
- Çocuğun kuru olduğu günler ödüllendirilmeli, ıslak kalktığı günler de ise ceza verilmemelidir.
- Çocuğun hangi zaman dilimlerinde altını ıslattığını belirleyip gece o saat dilimlerinde tuvalete kaldırın. Çocuğun tuvalete kendisinin gitmesi istenerek davranış pekiştirilmelidir.
- Yatağın her zaman temiz olmasını sağlayarak muşamba gibi koruyucular kullanın.
- Çocuğunuzun altına bez bağlamaktan kaçının. Bu davranış çocukta büyüyememe üzüntüsünü pekiştirir.
- Hiçbir zaman çocuğunuzu yatağını ıslattığı için azarlamayın, onu destekleyerek sorunla baş etmesini sağlayın.